Poznaj Reymonta
Zanim Władysław Reymont – dumny syn organisty z Kobiel Wielkich – zaorał literacke pole „Chłopów” i zebrał na nim noblowskie plony, wcześniej zdążył obsiać życie tyloma zawodami, że dziś nazwalibyśmy go człowiekiem-multitool. Najpierw szył fraki (egzamin czeladniczy zaliczył własnoręcznie skrojonym modelem), potem wędrował z trupą teatralną, by w końcu wylądować na małych stacyjkach Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, gdzie między gwizdkiem a kasownikiem podsuwał pod poduszkę pierwsze rękopisy.
Los, niczym konduktor w kiepskim humorze, wystawił mu jednak bilet ulgowy – wypadek kolejowy z 13 lipca 1900 r. co prawda połamał mu żebra, ale za to przyniósł odszkodowanie, które uwolniło go od rozkładów jazdy i pozwoliło pisać na pełnym parze. Z tego rozpędu wykuł „Ziemię obiecaną”, ekspresowy portret Łodzi kapitalistycznej, a następnie czterotomową epopeję „Chłopi”, dzięki której w 1924 r. Akademia Szwedzka odpaliła sygnał „Nagroda Nobla dla Polski!”
Poniższa linia czasu przywoła wszystkie kluczowe stacje tej niezwykłej podróży: od krawieckiej igły przez teatralne deski, stukot kół wagonów aż po noblowskie salony. Rozsiądźcie się więc wygodnie, bo Reymont rusza w trasę – a gdzie on, tam prędko pachnie świeżym chlebem, smarem lokomotywy i literacką nagrodą najwyższej klasy. Miłej podróży przez Reymontowskie dzieje!
7 V 1867
Narodziny w Kobielach Wielkich
Przyszły noblista przychodzi na świat w wielodzietnej rodzinie organisty Józefa Rejmenta i Antoniny z Kupczyńskich. Atmosfera domu – muzyka kościelna ojca, ludowe opowieści matki oraz częste przeprowadzki po małych parafiach – kształtuje jego wrażliwość na mowę potoczną i obyczaj prowincji, którą wiernie odda po latach w Chłopach.
1884
Zaciąg do wędrownej trupy i pierwszy zawód
Po uzyskaniu dyplomu czeladnika krawieckiego Reymont porzuca igłę dla sceny: pod pseudonimem Stanisław Urbański gra w objazdowych teatrach, śpi w gospodach i występuje „na dechach” jarmarków. Życie na walizkach uczy go obserwacji ludzkich charakterów i da później kanwę powieści Komediantka.
1888–1893
Urzędnik Kolei Warszawsko‑Wiedeńskiej
Dzięki protekcji ojca zostaje niższym funkcjonariuszem w Rogowie, Lipcach i Koluszkach. Monotonia służby sprzyja lekturze i pierwszym próbom reporterskim (Korespondencje). Kolej – z jej „nowoczesnym hukiem” i tragediami – na stałe wpisuje się w jego wyobraźnię twórczą.
1896
Sukces debiutu powieściowego Komediantka
Książka, oparta na własnych doświadczeniach aktorskich, ukazuje dramat prowincjonalnej artystki Jana Orłowskiej zderzonej z realiami „poważnego” teatru. Krytyka chwali naturalizm i socjologiczną ostrość spojrzenia, a nazwisko Reymonta trafia do pierwszego szeregu prozaików Młodej Polski.
1899
Dwutomowa publikacja Ziemi obiecanej
Po prasowej serializacji (1897‑1898) ukazuje się książkowa panorama „dzikiego kapitalizmu” Łodzi. Powieść wzbudza gorące dyskusje klasowe i narodowościowe (Polak, Niemiec, Żyd jako główni bohaterowie), a honoraria pozwalają autorowi na dłuższy pobyt w Paryżu.
13 VII 1900
Katastrofa kolejowa pod Włochami
Zderzenie dwóch pociągów rani pisarza (złamane żebra, wstrząs kręgosłupa). Dzięki zawyżonemu w raporcie lekarskim rozmiarowi obrażeń otrzymuje odszkodowanie 38 500 rubli, co daje mu finansową niezależność i czas na napisanie Chłopów. Sam wypadek powraca echem w jego korespondencji i prozie.
15 VII 1902
Małżeństwo z Aurelią Szabłowską
Poznali się, gdy pielęgnowała go po wypadku. Reymont, opłaciwszy jej rozwód, żeni się w Krakowie. Aurelia przejmuje domowe finanse, chroni twórcę przed nieprzemyślanymi wydatkami i mobilizuje do systematycznej pracy nad kolejnymi tomami Chłopów.
1902–1909
Cztery tomy Chłopów
Pisarz spędza sezony w Lipcach, Łowiczu i Paryżu, zbierając gwarę i obrzędy. Publikuje kolejno Jesień (1904), Zimę (1904), Wiosnę (1906) i Lato (1909). Monumentalna epopeja chłopska – z cyklem przyrody, rytmem liturgicznym i barwną stylizacją językową – zyskuje opinię arcydzieła realizmu europejskiego.
18 V 1919 – 27 I 1920
Misja polonijna w USA
Na statku Canada wypływa z Marsylii, odwiedza Nowy Jork, Chicago i Buffalo, apelując do emigrantów o kredyty dla zrujnowanej wojną ojczyzny. Spotkania z diasporą inspirują szkice reporterskie i umacniają jego pozycję „pisarza‑ambasadora” niepodległej Polski.
10 I 1920
Zakup majątku Kołaczkowo (Wielkopolska)
Reymont nabywa dwór i 120 ha ziemi od Urzędu Osadniczego w Poznaniu. Marzy o stworzeniu nowoczesnego gospodarstwa i oazie pracy twórczej; remontuje pałac, zakłada park, przyjmuje gości ze świata kultury. Dziś w rezydencji mieści się Muzeum Reymonta.
13 XI 1924
Literacka Nagroda Nobla
Szwedzka Akademia przyznaje mu laur „za wielką narodową epopeję Chłopi”. Ze względu na chore serce nie jedzie do Sztokholmu; dyplom i czek odbiera podczas kameralnej ceremonii w Paryżu, a w kraju wita go owacja Sejmu i awans w Orderze Odrodzenia Polski.
5–9 XII 1925
Śmierć i pogrzeb państwowy
Reymont umiera w warszawskim mieszkaniu przy ul. Górnośląskiej 16 po serii zawałów. Trumna spoczywa na Powązkach, inaugurując Aleję Zasłużonych, a urna z jego sercem zostaje wmurowana w filar bazyliki Św. Krzyża. Uroczystości z udziałem prezydenta i korpusu dyplomatycznego potwierdzają status pisarza‑symbolu odrodzonej Polski.